Proces powstawania muzeów regionalnych z reguły przebiega podobnie. Najczęściej jest to pomysł i inicjatywa nielicznej grupki zapaleńców zafascynowanych dziejami regionu. Są to amatorzy, których urzekła historia małej Ojczyzny, a ów urok jest na tyle głęboki, że przeradza się w pasję, stając się sposobem na życie.
Podobnie rzecz się miała z Muzeum Ziemi Kępińskiej. Jego powstanie zawdzięczamy dwóm mieszkańcom tej ziemi: Wacławowi Kokocińskiemu i Tadeuszowi Piotrowi Potworowskiemu. Wacław Kokociński to nie tylko wieloletni burmistrz Kępna, to przede wszystkim badacz jego dziejów, historyk-samouk, który w znakomity sposób opanował warsztat naukowy.
Połączył pasję zbieracza starożytności krajowych z dociekliwością w wyszukiwaniu źródeł, systematycznością i wyobraźnią, jakże potrzebną, by ze szczątkowych informacji odtworzyć dzieje naszego miasta. Był Kokociński współautorem pierwszej monografii Kępna, której cały nieomalże nakład skonfiskowała komunistyczna cenzura.
Jednakże zanim do tego doszło prowadził szerokie poszukiwania tworząc archiwum, z którego korzystamy do dziś, odkrywając ciągle nowe aspekty dziejów Ziemi Kępińskiej. Tadeusz Piotr Potworowski znalazł się w naszym regionie w sposób dość przypadkowy. Oto bowiem młody, znakomicie zapowiadający się malarz, spotkał na ?paryskim bruku? Magdalenę Mańkowską, córkę właścicieli Grębanina i zawarł z nią związek małżeński.
W wyniku powtórnego podziału spadku Potworowskim przypadła w udziale willa i grębanińskie lasy i w efekcie Piotr Potworowski stał się mieszkańcem naszego regionu. Pod koniec lat trzydziestych ubiegłego wieku wokół burmistrza Kokocińskiego skupiło się grono ludzi, którzy postanowili pozostawić trwały ślad świadczący o bogactwie kultury materialnej Ziemi Kępińskiej.
Już w roku 1937 grono to powołało do życia Towarzystwo Miłośników Ziemi Kępińskiej z Wacławem Kokocińskim jako prezesem na czele. Latem roku 1938 powołano do życia Muzeum Ziemi Kępińskiej. Jego pierwszym kierownikiem i kustoszem został Tadeusz Piotr Potworowski, a zastępcą Wacław Kokociński.
Zachował się do naszych czasów kwitariusz w którym Potworowski odnotowywał przyjęte do zbiorów zabytki. Dzięki temu wiemy jak wyglądały ówczesne zbiory muzeum. W ciągu roku zgromadzono zbiór ponad 180 zabytków, w skład których wchodziły, zabytki archeologiczne/naczynia pradziejowe, toporki kamienne i siekierki wykonane z krzemienia/.
Wręcz imponująco przedstawiał się zbiór dotyczący miasta i rozwoju rzemiosła kępińskiego. W jego skład wchodziły lady cechów, tłoki pieczętne cechowe oraz dokumenty, jak rejestry nauki zawodu, świadectwa czeladnicze oraz korespondencja z ówczesnymi władzami miejskimi z XVIII i XIX stulecia.
W zbiorach muzeum znajdowała się także kolekcja etnograficzna w postaci przedmiotów codziennego użytku/łyżki, widelce, drewniane, fragmenty strojów - chusty a także: kostium ludowy kobiecy z Ziemi Kępińskiej. W kwitariuszu znajdujemy także ślady początków zbioru numizmatycznego, w którego skład wchodziły monety jagiellońskie, zbiór pieniędzy zastępczych z lat 1914 -1920 z Kępna i Ostrzeszowa.
W zbiorach ówczesnego muzeum znalazły się tez znakomite przykłady sztuki sakralnej, rzeźby oraz malarstwo, będące darowiznami okolicznych proboszczów. Pierwszą siedzibą Muzeum Ziemi Kępińskiej były pomieszczenia przy ulicy Lipowej w domu Badury. Nie wiemy jaką powierzchnią dysponowało ówczesne muzeum, natomiast można przypuszczać, że były to wyłącznie sale wystawowe.
Muzeum finansowane było ze środków Rady Miejskiej oraz dotacji Starostwa Powiatowego. Pozwalały one na opłacenie lokalu oraz utrzymanie kolekcji. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż całe ówczesne zbiory muzealne to darowizny, bądź też przedmioty przekazane muzeum w depozyt. W tym kształcie muzeum funkcjonowało do wybuchu wojny, czyli do 1 września 1939 roku.
Część zbiorów uratował przed zniszczeniem Wacław Kokociński, ukrywając je wraz z pomocą swoich przyjaciół. Depozyty w znacznej części zdołano zwrócić właścicielom. Cała reszta uległa zniszczeniu, bądź rozkradzeniu przez okupanta. Wojenna zawierucha, która przeorała cały ówczesny świat wpłynęła także na dalsze losy muzeum.
O jego ponownym stworzeniu zaczęto mówić po roku 1956, a nawet ponownie gromadzić przedmioty zabytkowe. Niemałą rolę odegrał tu znów Wacław Kokociński oraz Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze. Do ponownego otwarcia muzeum doszło w 1960 roku, a jego organem założycielskimbyło Prezydium Miejskiej Rady Narodowej.
Kierownikiem muzeum została Stanisława Witkowska, emerytowana nauczycielka. Dzięki niej w zbiorach muzeum znalazło się czternaście akwareli autorstwa Piotra Potworowskiego, ocalone podczas parcelacji Czerwonej Willi. Muzeum powiększało swoje zbiory, przede wszystkim drogą darowizn.
Siedziba muzeum mieściła się w gmachu Sądu Powiatowego, gdzie na cel ekspozycyjne przeznaczono jedną z sal, a także utworzono magazyn muzealiów w czterech pokojach na poddaszu. Otwarcie ekspozycji dla zwiedzających odbyło się w dniu 9 września 1960 roku.
Budżet muzeum pochodził ze środków Prezydium Miejskiej Rady Narodowej i wynosił 10 tysięcy złotych rocznie. Ten stan rzeczy trwał do 3 listopada 1967 roku kiedy to muzeum zostało przejęte przez Oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Kępnie. Dokonano tego z uwagi na możliwość zdobycia środków finansowych w znacznie większej wysokości niż dotychczasowe.
Muzeum przyjęło wówczas nazwę: Muzeum Regionalne PTTK w Kępnie. Kierownikiem muzeum został Konrad Nitzke, a nadzór właścicielski sprawował nad muzeum Zarząd Oddziału PTTK w Kępnie. Muzeum rozwinęło w owym czasie swoja działalność, organizując również wystawy czasowe ze zbiorów własnych.
Przejęto także od muzeum archeologicznego w Poznaniu znaczną cześć naczyń pradziejowych pochodzących z cmentarzyska kultury łużyckiej w Laskach gm. Trzcinica. Zbiory gromadzono w czterech nieformalnych działach, bowiem muzeum posiadało jednoosobową obsadę.
Działy te to: archeologia, etnografia, przyroda, oraz dział historyczno-artystyczny. Pomieszczenie wystawowe w gmachu sadu było zbyt małe i dlatego Oddział PTTK rozpoczął starania o uzyskanie większego lokum dla muzeum. W połowie lat siedemdziesiątych udało się otrzymać lokal na ulicy Sienkiewicza, który znacznie poprawił warunki wystawiennicze muzeum.
Były to dwie sale o łącznej powierzchni 80 metrów oraz, niewielkie, czterdziestometrowe zaplecze. Nadal dla organizowanych wystaw czasowych korzystano z innych pomieszczeń w mieście. Muzeum nawiązało tez współpracę z Muzeum Narodowym w Poznaniu celem dokonania uporządkowania zbiorów kępińskiego muzeum.
Przeprowadzono spis z natury oraz założono księgi inwentarzowe, depozytów oraz księgozbioru. Wykonano także część kart katalogu naukowego. Zaprowadzono także ewidencję zwiedzających, z której wynika iż muzeum odwiedzało rocznie ok. dwóch tysięcy zwiedzających, głownie uczniowie kępińskich szkół.
W 1980 roku zmarł Konrad Nitzke, dotychczasowy kierownik muzeum, a jego następcą został Jerzy Wojciechowski, który kierownictwo muzeum objął w 1982 roku. Wykonano wtedy nowa ekspozycje stałą, prezentującą życie codzienne mieszczan kępińskich, oraz zorganizowano wystawę czasową omawiająca wyniki badan wykopaliskowych kępińskiego grodziska średniowiecznego.
Wszystkie te działania miały związek z 700-leciem podpisania Umowy Kępińskiej. Kolejnym etapem rozwoju instytucji było zwiększenie zatrudnienia do trzech pełnych etatów, a w związku z tym znacznemu przyspieszeniu uległy prace inwentaryzacyjne oraz katalogowe. Założono nowe, w pełni profesjonalne księgi inwentarzowe.
Dokonano podziału na działy, rezygnując z działu przyrodniczego, bowiem stan eksponatów zgromadzonych w tym dziale uniemożliwiał dalsze ich przechowywanie w zbiorach muzealnych. Prace katalogowe trwały do końca lata osiemdziesiątych, kiedy to założono karty katalogu dla 98% zbiorów. Założono także karty kontroli magazynowej oraz inwentarz i albumy negatywów fotograficznych.
Dokonano uporządkowania magazynów w gmachu sądu, poprzez zakup większej liczby regałów magazynowych, co umożliwiło właściwe przechowywanie zbiorów. Muzeum kontynuowało organizowanie wystaw czasowych wykorzystując m.in. salę kępińskiego domu kultury oraz salę cechu Rzemiosł Różnych.
Podjęto również prace wykopaliskowe na cmentarzysku kultury łużyckiej w Mechnicach (Gmina Kępno). Ta ostatnia forma działalności muzeum możliwa była dzięki zorganizowaniu w latach 1982-1989 obozów archeologicznych, w których brała udział młodzież z kępińskiego Liceum Ogólnokształcącego. Nastąpił także znaczy wzrost ilości zbiorów muzealnych. W 1982 roku liczyły one 3.500 egzemplarzy, by w 1989 roku osiągnąć poziom 6.500 egzemplarzy.
Przejęto wtedy archiwum Wacława Kokocińskiego podarowane muzeum przez jego wnuka Lecha Kokocińskiego. Ten iście królewski dar umożliwił prowadzenie szerokich studiów regionalnych. Warto również dodać, iż w ramach tej darowizny w zbiorach muzeum znalazły się istotne dokumenty cechowe, rękopis i maszynopisy książki Wacława Kokocińskiego "Z Dziejów Kępna", a także korespondencja, którą badacz prowadził z licznym gronem pracowników nauki.
Wykupiono łańcuchy Kępińskiego Bractwa Kurkowego, a także część skarbu monet z czasów Zygmunta III Wazy oraz akwarele Piotra Potworowskiego, malowane już po jego powrocie do kraju.
Powiększono także zbiory judaików/dwa świeczniki chanukowe kilka kielichów sederowych, balsaminka i Tora/. Nastąpiło ukierunkowanie polityki zakupu muzealiów, rozumianej jako kontynuacja zastanych kolekcji i ich rozwój, oraz otwarcie nowych, m.in. zakupy militariów z okresu I wojny światowej. W 1989 roku sytuacja muzeum uległa zmianie w sensie organizacyjnym.
W wyniku zmian politycznych w naszym kraju i reformy gospodarki zmieniono zasady finansowania muzeów PTTK, które odtąd miały być utrzymywane przez macierzyste oddziały. W przypadku kępińskiego muzeum było to niemożliwe, z uwagi na skromne zasoby finansowe Oddziału PTTK w Kępnie. Kępińskiemu muzeum groziła więc likwidacja. Podjęto starania, aby Rada Miejska stała się nowym właścicielem muzeum.
Po uzyskaniu stosownej zgody Zarząd Oddziału PTTK w Kępnie podjął uchwałę o przekazaniu władzom samorządowym zbiorów i majątku muzeum. Przekazanie to nastąpiło w sierpniu roku 1990. Powrócono także do starej nazwy: Muzeum Ziemi Kępińskiej. Od tego momentu muzeum stało się instytucją samorządową.
Jednocześnie nastąpił w jego dziejach kolejny trudny moment, bowiem lokal zajmowany przez muzeum przy ulicy Sienkiewicza został zwrócony prawowitym właścicielom/ odebrano go im z naruszeniem prawa w latach pięćdziesiątych/ i muzeum zmuszone było opuścić swoją siedzibę.
Tymczasowe pomieszczenia udostępniło muzeum Przedsiębiorstwo Budownictwa Komunalnego, przy czym nastąpiło znaczne ograniczenie działalności wystawienniczej. Sytuacja ta trwała do roku 1995, kiedy to muzeum otrzymało obecną siedzibę przy ulicy Kawiatowej 13. Z uwagi na charakter budynku i jego układ wewnętrzny skupiono się na organizowaniu wystaw czasowych, rezygnując z wystawy stałej.
Tylko w latach 1995-2007 zorganizowano łącznie 45 wystaw czasowych o różnej tematyce, tak ze zbiorów własnych muzeum, jak i ekspozycji wypożyczanych z innych muzeów. W tym okresie znacznie wzrosły również zbiory muzeum osiągając w 2007 roku ponad 8 tysięcy egzemplarzy zabytków.
Muzeum przyjęło również imię Tadeusza Piotra Potworowskiego, pierwszego kustosza i współzałożyciela instytucji. Uroczystość nadania imienia miała szczególny charakter, bowiem uczestniczyli w niej członkowie rodziny patrona wraz z jego synem Janem Potworowskim.
Muzeum w swoim obecnym kształcie jest instytucją kultury posiadającą osobowość prawną i realizująca swoje cele statutowe zgodnie z litera prawa. Jego rozwój to nie tylko gromadzenie nowych zbiorów, lecz także poszerzenie działalności o edukację plastyczną i działalność wystawienniczą w tym zakresie.
Nastąpiło to w roku 2000, kiedy to muzeum przejęło jako oddział Galerię Sztuki współczesnej AE. Od tego roku muzeum organizuje konkursy plastyczne dla dzieci z przedszkoli kępińskich, wystawy malarstwa i rzeźby twórców profesjonalnych, oraz Ogólnopolski Plener Malarski w Mikorzynie.
Ta ostania forma skutkuje również gromadzeniem zbiorów malarstwa współczesnego, co w istotny sposób wzbogaca zbiory muzealne. Muzeum Ziemi Kępińskiej przez siedemdziesiąt lat swojego istnienia przechodziło rozmaite koleje losu.
Zdarzały się chwile triumfu muzealnego, jak choćby odnalezienie sreber Bractwa Kurkowego i chwile trudne, kiedy byt muzeum zdawał się być zagrożony. Jednakże patrząc z owej siedemdziesięcioletniej perspektywy, stało się muzeum istotnym i trwałym elementem pejzażu kulturalnego naszego miasta, jak i instytucją zaufania publicznego, której kępnianie powierzają swoje pamiątki, by nie zaginęły w odmętach czasu.
ul. Ratuszowa 2
63-600 Kępno
tel.: (62) 782 30 58
Godziny otwarcia muzeum
poniedziałek, sobota nieczynne
wtorek-piątek 10:00-16:00
niedziela 11:00-16:00
www.muzeumkepno.pl
e-mail: muzeum@muzeumkepno.pl
